۱۳ مرداد‌ماه ۱۳۹۴

کاوه میرعباسی : در ترجمه کمدی الهی دانته از شعر کلاسیک فارسی به ویژه عطار بهره گرفته ام

 

دومین برنامه از سه شنبه های  هنوز با حضور کاوه میرعباسی و اسدالله امرایی با عنوان ترجمه داستان عصر روز سه شنبه ۱۳ مردادماه در کتاب فروشی هنوز با حضور جمعی از علاقمندان برگزار شد.

در ابتدای این نشست اسدالله امرایی ضمن خیرمقدم به حاضران گفت: برنامه های کتاب فروشی هنوز تنها به ترجمه شعر و داستان اختصاص نخواهد داشت و این نشست ها سرفصل هایی چون داستان، شعر و نمایشنامه خوانی و اجرای موسیقی هم خواهد داشت.

امرایی با بیان این مطلب که راه اندازی کتاب فروشی درطبقه سوم یک ساختمان در ایران امری نامتعارف است، گفت:، ایرانی ها بیشتر عادت کرده اند که کتاب ها را پشت ویترین ببینند تا سر شوق بیایند، همین امر موجب می شود که مخاطبان چنین کتاب فروشی خاص شوند و برپایی شب های هنوز فرصت مغتنمی است که در جمع مخاطبان جدی کتاب به طرح موضوعات متنوع فرهنگی و هنری بپردازیم.

این مترجم در ادامه ضمن معرفی کاوه میرعباسی به عنوان یکی از مترجمان پرکارو منضبط گفت: میرعباسی از مترجمان خوب است که به چندین زبان تسلط دارد و با دقتی که از او سراغ دارم سعی دارد ترجمه خوبی از یک اثر را به مخاطبانش ارائه دهد. یکی از آخرین کتاب هایی که از او منتشر شده ترجمه کمدی الهی دانته در سه مجلد است او همچنین علاقه خاصی به تالیف و ترجمه کتاب های پلیسی دارد.

درادامه نشست كاوه ميرعباسي گفت:واقعیت این است که من هرگز فکر نمی کردم که کمدی الهی دانته را ترجمه کنم؛ حتی من در کتابخانه قفسه ایی کتاب دارم که در نوبت ترجمه هستند و کمدی الهی دانته هیچ وقت دراین قفسه برای ترجمه قرار نگرفت.

او افزود: در۱۰ سال گذشته من آثار متنوع و متعددی را ترجمه کردم؛ اما متاسفانه این کتاب ها با این که در شمار بهترین آثار ادبی جهان به ویژه رئالیست جادویی قرار می گیرند، اما در لیست کتاب های نفروش قرار گرفتند و آن گونه که باید دیده نشدند و برای همین درانبار نشرها خاک می خورند. این بار تصمیم گرفتم که از ناشر پیشنهاد ترجمه بگیرم و ناشر کتاب کمدی الهی دانته را به من معرفی کرد.

مترجم کتاب زنده ام که روایت کنم افزود:پس ازاین پیشنهاد من ترجمه های متعددی از کمدی الهی را تهیه کردم و پس از بررسی این ترجمه ها متوجه شدم که بیشتر مترجمان این آثاردر حالی که به متن اصلی وفادار بوده اند، اما در ترجمه اقدام به نوعی آفرینش زده اند. بااينكه كمدي الهي،شعري قافيه داراست اماترجمه‌هايي كه ازاين اثرشده،قافيه‌دارنبوده مگرترجمه‌اي كه ازاسپانيايي خواندم .

به گفته میرعباسی تاکنون قریب به ۵۰ ترجمه ازکمدی الهی دانته منتشرشده است ویکی ازمترجمان که این اثررابه زبان انگلیسی ترجمه کرده، ۵۰ سال زمان صرف اینکارکرده واین اثررابه صورت شعرقافیه دارترجمه کرده است.

اوافزود: به نظرمن وقتی اثری رادرترجمه به صورت شعرموزون ومقفا ترجمه می کنیم،آن اثردرترجمه چیزهایی راازدست می دهد. پس ازبررسی هایم دریافتم بااینکه مترجم برای ترجمه این اثرعمری راوقت گذاشته؛اماکمترکسی به این ترجمه توجه واستناد می کندواگرترجمه قابل تاملی بود پس انتشارآن دیگر سایرمترجمانان انگلیسی زبان زمان صرف ترجمه این اثر نمی کردند.

اوبااشاره به شیوه ترجمه سایرمترجمان گفت: بیشترمترجمان کمدی الهی نامه رابه نثرترجمه کرده اند وبرای همین درترجمه با سطرهای طویل مواجه ایم. درسه ترجمه فارسی که دردردست داریم هم این شیوه رعایت شده،برای همین من تصمیم گرفتم که درترجمه ام به نوعی ازامکانات شعرسپیداستفاده کنم و به نوعی مسیر مترجم اسپانیایی زبان را پیش بگیرم.

اوادامه داد: مترجم اسپانيايي اثر،ازشعرسپيدي كه نمايش‌نامه نويسان عصر طلایی قرون ۱۶ و ۱۷براي نوشتن استفاده مي‌كنند،الگوبرداري كرده بود يعني ساختارنحوي جمله رابهم ريخته بودومن هم ازاين ترجمه اسپانيايي الهام گرفتم؛كاري كه من آنراآشنايي ‌زايي مي‌نامم. به اين ترتيب،سعي كردم ازشعركلاسيك فارسي كمك بگيرم وازصنايع شعري درترجمه جديد كمدي الهي استفاده كردم.

میرعباسی افزود: نكته مهم دراين ميان آن بوده كه نمي‌خواستم اززبان آركائيك استفاده كنم مگرجايي كه حس كردم استفاده ازاين شكل زبان،به آهنگ بهترجمله كمك مي‌كند. بنابراين دردوسالي كه اينكارراترجمه مي‌كردم،شعرهاي كلاسيك بسيارزيادي خواندم وبيش ازهمه نيزازشعرهاي عطار و پس از او از حافظ الهام گرفتم. اين درحالي بود كه ترجمه‌هاي فرانسه وانگليسي اثر،تنهادرپي القا وانتقال مفاهيم موردنظردانته بودند وبه لفظ وفادارنبودند.

 

 

او با بیان این مطلب که کمدی الهی دانته را بدون پانوشت نمی توان درک کرد گفت: در بررسی هایم متوجه شدم که در برخی از ترجمه پانوشت ها از خود متن طولانی تر است و تنها چند ترجمه بود که مترجم در پانوشت اشاره کوتاه ای کرده بود. من در ترجمه پانوشت ها به ترجمه آکسفورد توجه داشتم و سعی نکردم مخاطب را درگیر پانوشت های بسیار فنی کنم.

در ادامه نشست اسدالله امرایی با بیان این مطلب که در برخی ملت ها آثاری موجود است که در آن اشاره به سفر به دیگر سو و جهان دیگر مطرح شده و در زبان فارسی هم ما اردیراف نامه را داریم که اشاره به سفر روحی یک موبد زرتشتی دارد که با نوشیدن نوشابه به جهان دیگر سفر می کند؛ کاوه میرعباسی را مورد پرسش قرار داد که چقدر این اثر با کمدی الهی دانته قابل قیاس است؟

میرعباسی گفت: من اردیراف نامه را ۱۰ سال پیش مطالعه کردم و به نظرم این اثراصلا قابل قیاس با کمدی الهی دانته نیست و گویی ما عادت کرده ایم که اغراق کنیم. اردیراف نامه بشتر شبیه قانون مجازات است و مولف دراین اثر همواره می خواهد به مخاطب بفهماند که مجازات فلان جرم چیست و انجام هر جرمی چه مکافاتی را در پی دارد. این کتاب در ۱۰۰ صفحه تالیف شده و هیچ گونه بافت دراماتیک و داستانی ندارد. یکی رازهای تاثیرگذاری کمدی الهی تخیل قویی است که در آن به چشم می خورد. کمدی الهی یک ابر ژانر است و درآن رگه هایی ازهمه ژانرهای ادبی به چشم می خورد.

به گفته میرعباسی کمدی الهی یک کتاب ایمانی است و دانته مدعی شده که اتفاقات کتاب را پشت سر گذاشته است. کمدی الهی تاریخ سیاسی و اجتماعی زمانه مولف نیز به شمار می رود. او دراین اثربه نوعی از کسانی که با دیدگاه های او مخالف بوده اند انتقام گرفته ودر این اثر با افرادی مواجه می شویم که در این دوره از سوی سایر منابع تاریخی به عنوان افراد خوب و تاثیر گذار یاد می شود اما چون دانته با آن ها مشکل شخصی داشته آن ها را به قعر جهنم و یا دوزخ فرستاده است و بالعکس فردی که شاید هیچ جنبه مثبتی از نگاه عمومی نداشته در این اثر تبدیل به یک قدیس شده مثل معشوقه نخستین دانته. مثلا دانته چون با پاپ آن دوران مشکل داشته در این اثر او را مورد آماج شدیدترین انتقادها قرار داده است و تنوع زبانی که در این اثر شاهدیم گاه من را به یاد نمایشنامه های شکسپیر می انداخت.

او افزود: دانته در این کتاب سه نوع از شخصیت های تاریخی، کتاب مقدس و اسطوره های از یونان باستان را کنار هم گذاشته است. ساختار کمدی الهی منسجم است و دانته در مجلد بهشت و جهنم ۳۳ سرود و در دوزخ ۳۴ سرود را آورده  که در نهایت به عدد ۱۰۰ برسد و در آخرین سرود هر جلد به توصیف ستارگان پرداخته است. با این که در این کتاب دانته سفر معنوی داشته اما راوی اثر اصلا خوی و خصلت الهی و یا قدیس وار نداشته است.

میرعباسی در پاسخ به این پرسش که آیا کمدی الهی واقعا کمدی است، گفت: درنگاه نخست این اثر کمدی نست اما رگه های عمیقی از گروتسک در این اثر شاهدیم و به نظرم در لایه دوم اثر باید در جست وجوی کمدی باشیم.

او درادامه در پاسخ به این پرسش که از سوی «نوید ملکی» مطرح شد که اگر این اثر را پنج سال گذشته و یا پنج سال آینده ترجمه می کرد؛ ترجمه چه تفاوت هایی داشت گفت:من اگر این اثر پنج سال گذشته ترجمه می کردم ویا پنج سال آینده حتما با این ترجمه تفاوت داشت.تا پنج سال پیش  در ترجمه معتقد بودم که باید از کلمات هم خوان استفاده کنم و براین اساس بسیاری از کلمات که با هم جنس نبودند در ترجمه من جایی پیدا نمی کردند. اما چند سالی است که نظرم تغییر کرده چون معتقدم که استفاده از یک سری از کلمات یک جنس در ترجمه به مرور موجب ابتذال می شود.

مترجم آثار مارکز ادامه داد: دربرخی از خانواده های اشرافی مرسوم است که بین خودشان ازدواج می کنند و همین امر موجب می شود که نسل های بعدی علیل تر شوند. به نظر من استفاده ازیک سری کلمات مشابه در ترجمه موجب ناتوان شدن زبان به مرور می شود و زبان زایایی خودش را از دست می دهد.

در ادامه اسدالله امرایی گفت: کمدی الهی یک متن پایه است که بسیاری از متون ادبی جهان متاثرازاین اثرهستند و به نظرهنگام ترجمه باید تلاش کنیم با ارجاعات فرا متن این اثر را امروزی تر بیان کنیم.

 

 

«بهروز شادلو»مترجم با بیان این مطلب که درغرب کتاب ارزشمندی نیست که ردپایی از کمدی الهی دانته را درآن شاهد نباشیم؛ گفت: تاکنون ترجمه های متعددی از دانته در جهان منتشر شده؛ اما هیچ یک از این ترجمه ها با هم شباهت ندارند و قرائت هر مترجم از هر متن متفاوت است و به نظر من ترجمه یک متن کهن به زبان امروزی درست نیست و منطق متن زیر سوال می رود.

میرعباسی درادامه گفت: شاید دراین نشست بد برداشت شده و برخی تصورمی کنند که من با امکانات زبان محاوره کمدی الهی دانته را ترجمه کرده ام، چنین چیزی نیست من دراین ترجمه تلاش کرده ام از زبان آرکائیک منسوخ شده فاصله بگیرم.

در ادامه «فواد نظیری» مترجم گفت: در ترجمه کمدی الهی دانته گاه میر عباسی به اوزان شعر عروضی نیمایی نزدیک می شود و در مقایسه ای که میان ترجمه کاوه میرعباسی با ترجمه شجاع الدین شفا انجام دادم متوجه شدم که میرعباسی از پس این ترجمه به خوبی برآمده است. اما معتقدم یک مترجم نباید روح لحن و زبان نویسنده را در ترجمه حفظ کند.

 

کتابفروشی «هنوز»درخیابان کریمخان،بین ایرانشهروماهشهر،پلاک ۱۳۴ قرارداردوهمه روزه تاساعت ۱۱ شب میزبان مخاطبانش است.